Trong mỗi chúng ta đều tồn tại một nguồn năng lượng tiềm ẩn, thứ có thể đưa ta vượt qua thử thách, theo đuổi mục tiêu và sống một cuộc đời có ý nghĩa. Nguồn năng lượng ấy mang tên “động lực”. Nhưng động lực không phải lúc nào cũng sẵn có, và không phải ai cũng hiểu rõ cách nó vận hành bên trong mình. Khi bạn thấu hiểu động lực, cả nội tại lẫn ngoại tại, bạn sẽ nắm trong tay chìa khóa để kích hoạt sự bền bỉ, sáng tạo và niềm vui sống mỗi ngày.
Chủ đề này sẽ giúp bạn khám phá bản chất của động lực, phân biệt hai loại động lực phổ biến, nhận diện những yếu tố ảnh hưởng đến năng lượng sống, và quan trọng nhất: tìm ra phương hướng phù hợp để duy trì và phát triển động lực một cách bền vững. Đây không chỉ là kiến thức, mà là hành trình khai phá chính mình, để bạn không chỉ sống, mà còn sống với sự bùng cháy từ bên trong.
1. Động lực là gì? Phân biệt nội tại và ngoại tại
Động lực không chỉ là năng lượng để hành động, mà là “ngọn lửa” bên trong mỗi người, thứ thôi thúc chúng ta tiến về phía trước, vượt qua thử thách và chạm đến mục tiêu. Có hai loại động lực chính:
- Động lực nội tại: Xuất phát từ bên trong, từ đam mê, giá trị cá nhân, cảm giác hài lòng khi làm điều gì đó có ý nghĩa. Ví dụ: bạn học vẽ vì yêu thích sáng tạo, không cần ai khen hay thưởng.
- Động lực ngoại tại: Đến từ bên ngoài, như tiền thưởng, sự công nhận, áp lực từ môi trường. Ví dụ: bạn làm thêm giờ để được tăng lương hoặc thăng chức.
Hiểu được hai loại động lực này giúp bạn nhận diện nguồn năng lượng đang vận hành mình, từ đó điều chỉnh và phát triển hiệu quả hơn.
Bạn có nên cần cả hai loại động lực cùng lúc?
Không có loại động lực nào “tốt hơn” loại còn lại. Cả hai đều quan trọng và bổ trợ lẫn nhau:
- Nội tại giúp bạn duy trì sự kiên trì, sáng tạo và cảm thấy hạnh phúc trong hành trình.
- Ngoại tại giúp bạn vượt qua những giai đoạn khó khăn, tạo ra kết quả cụ thể trong thời gian ngắn.
▶ Ví dụ: Một người yêu thích viết lách (nội tại) sẽ càng có động lực hơn nếu được trả nhuận bút cao hoặc nhận được phản hồi tích cực từ độc giả (ngoại tại).
2. Cách tạo ra động lực nội tại và ngoại tại
2.1. Tạo động lực nội tại
- Khám phá đam mê và giá trị cá nhân
- Đặt mục tiêu mang tính cá nhân hóa
- Duy trì thói quen sáng tạo và học hỏi
- Tập trung vào hành trình, không chỉ kết quả
- Thiền định – con đường đưa bạn trờ về “sự thật”, tiếp cận động lực vô hạn từ bên trong.
2.2. Tạo động lực ngoại tại
- Thiết lập phần thưởng cụ thể cho từng cột mốc
- Tận dụng sự công nhận từ người khác
- Tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh
- Đặt mục tiêu thách thức và có thời hạn rõ ràng
▶ Gợi nhắc: Mọi phương án điều có mặt tốt và xấu, bạn nên cẩn trọng trước mọi phương án.
2.3. Ngoài ra, bạn có thể rèn luyện và duy trì động lực dài hạn bằng cách
- Ghi nhận tiến bộ cá nhân: Đừng chỉ nhìn vào đích đến, hãy trân trọng từng bước đi.
- Kết hợp linh hoạt nội tại và ngoại tại: Khi một nguồn động lực yếu đi, hãy kích hoạt nguồn còn lại.
- Tự vấn định kỳ: “Tại sao mình làm điều này?” – câu hỏi đơn giản nhưng có sức mạnh định hướng lớn.
- Xây dựng thói quen: Khi hành động trở thành thói quen, bạn không còn phụ thuộc vào cảm hứng nhất thời.
3. Công cụ MQ – Đo lường và phát triển động lực cá nhân
MQ (Employee Motivation) là công cụ đánh giá động lực cá nhân và tổ chức, giúp bạn hiểu rõ:
- Mức độ động lực hiện tại của bản thân
- Nhu cầu nội tại và ngoại tại đang chi phối hành vi
- Cách tối ưu hóa động lực để đạt hiệu quả cao hơn
MQ đánh giá 15 nhu cầu quan trọng trong công việc như: sự phát triển, niềm vui, sự công nhận, phần thưởng… Từ đó, bạn có thể xây dựng chiến lược phát triển phù hợp với chính mình hoặc đội ngũ.
▶ Ví dụ: Một nhân viên có nhu cầu cao về “sự công nhận” sẽ làm việc hiệu quả hơn nếu được phản hồi tích cực thường xuyên.
4. Tính cách và động lực: Mối liên hệ sâu sắc
Tính cách ảnh hưởng trực tiếp đến cách bạn phản ứng với các loại động lực:
- Người hướng ngoại thường tìm thấy động lực ngoại tại qua sự công nhận xã hội.
- Người hướng nội lại dễ duy trì động lực nội tại qua các hoạt động cá nhân.
- Người có tính cách tỉ mỉ (Conscientiousness) thường đặt mục tiêu rõ ràng và kiên trì theo đuổi.
- Người dễ lo âu (Neuroticism) có thể cần động lực ngoại tại để tạo cảm giác an toàn.
▶ Kết hợp MQ với công cụ đánh giá tính cách như BigFive, hay Trait-Map sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về bản thân và xây dựng chiến lược phát triển cá nhân hiệu quả.
5. Mất động lực – Vấn đề nổi bật trong Gen Z và các thế hệ khác
5.1. Gen Z: Nhiều cơ hội, nhưng dễ mất phương hướng
Tại Việt Nam, nhiều bạn trẻ Gen Z đang rơi vào trạng thái “mất động lực” dù có nhiều lựa chọn và điều kiện học tập tốt hơn. Nguyên nhân:
- Áp lực thành công sớm từ mạng xã hội
- Thiếu định hướng nghề nghiệp rõ ràng
- Môi trường học tập/làm việc thiếu phản hồi tích cực
- Không kết nối được giữa giá trị cá nhân và công việc
▶ Hệ quả: Dễ chán nản, thay đổi công việc liên tục, làm việc không thấy ý nghĩa.
5.2. Thế hệ trước: “Ổn định” hay đang thỏa hiệp?
Nhiều người thuộc Gen X, Gen Y lại rơi vào trạng thái “thỏa hiệp với cuộc sống” – không còn khao khát phát triển, không còn động lực dấn thân. Đây có thể là một dạng mất động lực nội tại kéo dài:
- Làm việc theo quán tính, không còn mục tiêu dài hạn
- Ngại thay đổi, sợ rủi ro
- Tự an ủi bằng câu “thế là đủ rồi”, nhưng trong lòng vẫn thấy trống rỗng
▶ Đây là lời cảnh tỉnh: mất động lực không chỉ xảy ra ở người trẻ, mà còn âm thầm tồn tại ở những người tưởng như đã “ổn định”.
5.3. Làm gì để khơi dậy lại động lực?
- Đánh giá lại bản thân bằng công cụ MQ
- Xác định lại mục tiêu cá nhân phù hợp với giá trị sống
- Tìm kiếm môi trường làm việc có sự công nhận và phản hồi tích cực
- Tạo thói quen học hỏi, thử thách bản thân với trải nghiệm mới
- Kết hợp linh hoạt giữa động lực nội tại và ngoại tại
- Tham gia các buổi thiền định, yoga có tính chuyên sâu, để lấy lại cân bằng nội tâm.
Kết luận:
Động lực là đi rất gần năng lượng sống – hãy học cách nuôi dưỡng nó
Dù bạn là ai, ở độ tuổi nào, động lực luôn là yếu tố cốt lõi giúp bạn tiến về phía trước. Đừng chờ đợi động lực đến – hãy chủ động tạo ra nó. Khi bạn hiểu rõ bản thân (giữ kết nối với bản thể), biết cách kết hợp giữa nội tại và ngoại tại, bạn sẽ không chỉ đạt được mục tiêu, mà còn tìm thấy niềm vui và sự bền vững trong hành trình phát triển.
